جراحی‌های باریاتریک مانند اسلیو معده (VSG) و بایپس معده (RYGB) یکی از مؤثرترین روش‌ها برای درمان چاقی و بیماری‌های مرتبط هستند. اما موفقیت درازمدت این جراحی‌ها تنها به عمل وابسته نیست؛ بلکه سبک زندگی، رژیم غذایی و فعالیت بدنی بعد از عمل نقش حیاتی ایفا می‌کنند. یکی از عناصر کلیدی رژیم غذایی در این بیماران، فیبر غذایی است. فیبر نه‌تنها به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک می‌کند، بلکه بر کنترل وزن، قند خون، کلسترول و سلامت میکروبیوم روده نیز تأثیر مثبت دارد.
برای بزرگسالان سالم، مقادیر توصیه‌شده روزانه عبارت‌اند از:
زنان زیر ۵۰ سال: ۲۵ گرم
مردان زیر ۵۰ سال: ۳۰ تا ۳۸ گرم
زنان بالای ۵۰ سال: ۲۱ گرم
مردان بالای ۵۰ سال: ۳۰ گرم
این اعداد بر اساس دستورالعمل‌های بین‌المللی (BDA, AHA, USDA) ارائه شده‌اند و نشان‌دهنده نیاز بدن به یک رژیم پر از میوه، سبزیجات و غلات کامل هستند.
پس از جراحی باریاتریک، به‌ویژه در ماه‌های نخست، مصرف فیبر به دلایل زیر محدود می‌شود:
حجم معده کاهش یافته و غذای پرفیبر می‌تواند موجب احساس پری یا گیر کردن شود.
روده در بایپس تغییر مسیر می‌دهد و این تغییر می‌تواند جذب و تحمل فیبر را تحت تأثیر قرار دهد.
تمرکز اصلی در هفته‌های اول روی پروتئین و مایعات است تا روند ترمیم بدن به بهترین شکل انجام شود.
با این حال، در درازمدت مصرف کافی فیبر برای بیماران باریاتریک ضروری است، زیرا:
از یبوست (یکی از شایع‌ترین عوارض بعد از عمل) جلوگیری می‌کند.
به تنظیم قند خون و بهبود مقاومت به انسولین کمک می‌کند.
باعث تنظیم کلسترول خون می‌شود.
نقش مهمی در حفظ سلامت میکروبیوم روده دارد.
در این مرحله فیبر بسیار محدود است.
غذاهای فیبردار زبر یا خام توصیه نمی‌شوند.
تمرکز روی پروتئین و مایعات رقیق است.
اضافه کردن فیبر محلول و نرم مثل:
جو دوسر پخته
سیب یا هویج پخته و پوره
حبوبات کاملاً پخته و له‌شده
میزان مصرف: حدود ۵ تا ۱۰ گرم در روز (به‌صورت تدریجی).
هدف رسیدن به حدود ۱۰ تا ۱۵ گرم فیبر در روز.
قاعده عملی: ۱۵ گرم فیبر برای هر ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ کالری دریافتی.
این مقدار با توجه به محدودیت کالری بیماران باریاتریک، واقع‌بینانه‌تر است.
افزایش تدریجی تا رسیدن به مقادیر عمومی (۲۵ تا ۳۰ گرم در روز) در صورت تحمل کامل.
توجه ویژه به نوشیدن آب کافی (۱.۵ تا ۲ لیتر در روز) برای جلوگیری از یبوست یا انسداد.
اسلیو معده (VSG): به دلیل اینکه بخش روده تغییر نمی‌کند، معمولاً تحمل فیبر در درازمدت بهتر است.
بایپس معده (RYGB): ممکن است به دلیل تغییر مسیر روده، حساسیت بیشتری به فیبرهای نامحلول ایجاد شود (نفخ، اسهال، گاز). بنابراین در RYGB باید مصرف فیبر محتاطانه‌تر و بیشتر به سمت فیبر محلول باشد.
فیبر محلول (اولویت در اوایل):
جو دوسر، سیب پخته، هویج پخته، عدس پوره‌شده، پسیلیوم (psyllium).
فیبر نامحلول (در مراحل بعدی و با تحمل بهتر):
غلات کامل، سبوس گندم، پوست میوه‌ها و سبزیجات خام.
پسیلیوم (Psyllium): یکی از بهترین گزینه‌ها پس از جراحی است؛ به کنترل یبوست و قند خون کمک می‌کند.
باید با آب فراوان مصرف شود تا خطر انسداد یا گیر کردن کاهش یابد.
مکمل‌های پودری محلول (مثل Benefiber) نیز می‌توانند تحت نظر متخصص استفاده شوند.
افزایش تدریجی: از مقدار کم شروع کنید و هر چند روز کمی اضافه کنید.
هیدراتاسیون کافی: همیشه همراه فیبر آب کافی بنوشید.
جویدن کامل غذاها: تا حد نرم‌شدن کامل.
پایش علائم: در صورت درد، نفخ یا اسهال شدید با تیم درمانی مشورت کنید.
مصرف فیبر پس از جراحی باریاتریک یک موضوع حساس اما حیاتی است. در هفته‌های نخست باید محدود باشد، اما در درازمدت باید به مقادیر توصیه‌شده (۲۵ تا ۳۰ گرم در روز) نزدیک شود. رعایت این اصول می‌تواند به بهبود عملکرد گوارش، حفظ سلامت میکروبیوم، کنترل وزن و افزایش کیفیت زندگی پس از عمل کمک کند.
حتماً. در ادامه، لینک‌های منابع معتبر را برای مقاله درباره‌ی فیبر غذایی پس از جراحی باریاتریک با تمرکز بر «چرا، چقدر و چگونه» آورده‌ام:
Kaiser Permanente – Fiber-Rich Foods for the Bariatric Patient (PDF)
راهنمایی کاربردی درباره میزان مناسب فیبر پس از جراحی و نکات افزایش تدریجی فیبر:
هدف عملی: استفاده از ۱۵ گرم فیبر به ازای هر ۸۰۰–۱۰۰۰ کالری مصرفی.
Brigham & Women’s Hospital – Nutrition Guidelines after Sleeve Gastrectomy & Gastric Bypass (PDF)
توصیه‌هایی در مورد استفاده از پسیلیوم (فیبر محلول) برای بهبود عملکرد گوارش و کمک به هضم.
همچنین، تاکید بر افزایش تدریجی فیبر و مصرف آب کافی.
The Surgical Clinics – Essential Post-Bariatric Surgery Nutrients & Supplements
اشاره به نقش فیبر (اغلب با پسیلیوم یا اینولین) در کمک به هضم و افزایش سیری پس از عمل.
همچنین به الزمیت افزایش مصرف مایعات همراه فیبر و تأکید بر مدیریت عوارض گوارشی اشاره دارد.
Mayo Clinic – Gastric Bypass Diet: What to Eat After Surgery
مراحل تدریجی رژیم غذایی پس از بایپس معده؛ از مایعات شروع شده تا بازگشت به غذاهای نرم و جامد.
بر اهمیت مصرف مایعات، پروتئین، جویدن کامل و پرهیز از غذاهای فیبردار سخت تاکید می‌کند.
UCSF Health – Dietary Guidelines After Bariatric Surgery
مراحل بعد از عمل: تغذیه‌ی مایعات، سپس پوره‌ها و در ادامه غذاهای نرم؛ توصیه‌های ویژه در مورد پرهیز از فیبر سخت در اوایل.
SS Dagan et al. – Nutritional Recommendations for Adult Bariatric Surgery (PMC)
بررسی علمی نشان می‌دهد که مصرف فیبر از میوه، سبزیجات و غلات کامل می‌تواند به جلوگیری از سندرم دامپینگ کمک کند.
